Nhà Mạc lên ngôi năm 1527 thì chỉ sáu năm sau, nhà Lê với sự giúp sức của Nguyễn Kim đã trung hưng ở Thanh Hóa. Đất nước ta chia làm hai vùng, nội chiến Nam – Bắc triều ác liệt hơn nửa thế kỷ với 38 lần giao tranh làm cho đời sống nhân dân vô cùng cực khổ. Năm 1592, Mạc Mậu Hợp cùng con bị chém đầu, nhà Lê quay về Thăng Long, tàn dư nhà Mạc chạy lên Cao Bằng, xây dựng căn cứ chống lại nhà Lê.